Tăng triglycerid là gì? Công bố khoa học về Tăng triglycerid

Giới thiệu chung về triglycerid và tăng triglycerid

Triglycerid là một dạng lipid cấu tạo từ ba phân tử acid béo gắn với một phân tử glycerol. Đây là nguồn dự trữ năng lượng chính trong cơ thể và được vận chuyển trong máu nhờ lipoprotein. Khi cơ thể tiêu thụ calo nhiều hơn mức cần thiết, phần dư thừa sẽ chuyển thành triglycerid và được dự trữ trong mô mỡ. Mức triglycerid máu bình thường là dưới 150 mg/dL (1.7 mmol/L). Khi nồng độ vượt quá giới hạn này, tình trạng được gọi là tăng triglycerid (hypertriglyceridemia).

Tăng triglycerid không chỉ đơn thuần là một rối loạn chuyển hóa mà còn là một yếu tố nguy cơ quan trọng đối với bệnh tim mạch và viêm tụy cấp. Triglycerid cao làm gia tăng sự hiện diện của lipoprotein giàu triglycerid, góp phần thúc đẩy quá trình xơ vữa động mạch. Theo Cleveland Clinic, những người có mức triglycerid ≥500 mg/dL có nguy cơ đặc biệt cao với biến chứng viêm tụy cấp, một tình trạng có thể gây tử vong.

Bảng dưới đây cho thấy cách phân loại mức độ triglycerid máu:

Phân loại	Ngưỡng (mg/dL)	Ngưỡng (mmol/L)
Bình thường	<150	<1.7
Giới hạn cao	150–199	1.7–2.2
Cao	200–499	2.3–5.6
Rất cao	≥500	≥5.7

Sinh lý bệnh và cơ chế chuyển hóa triglycerid

Triglycerid được tổng hợp chủ yếu tại gan và mô mỡ. Quá trình tổng hợp xảy ra khi glucose dư thừa được chuyển thành acid béo rồi kết hợp với glycerol để hình thành triglycerid. Sau đó, chúng được vận chuyển vào máu dưới dạng lipoprotein rất thấp tỷ trọng (VLDL). Trong máu, enzym lipoprotein lipase thủy phân triglycerid trong VLDL và chylomicron, giải phóng acid béo để các mô sử dụng làm năng lượng hoặc dự trữ.

Khi sự cân bằng giữa tổng hợp và phân hủy triglycerid bị rối loạn, nồng độ triglycerid máu sẽ tăng. Ví dụ, tình trạng đề kháng insulin trong bệnh tiểu đường type 2 làm tăng sản xuất VLDL tại gan và giảm hoạt tính lipoprotein lipase, dẫn đến tích tụ triglycerid trong máu. Ngoài ra, uống rượu làm tăng sản xuất acid béo tự do và kích thích tổng hợp VLDL, góp phần gây tăng triglycerid.

Quá trình này có thể minh họa qua công thức năng lượng:

$E_{TG} = \frac{1}{2} m v^2 + \text{Calorie dư thừa chuyển thành TG}$

Công thức cho thấy triglycerid thực chất là kho dự trữ năng lượng từ lượng calo dư thừa. Sự tích tụ quá mức sẽ làm rối loạn cân bằng lipid và dẫn đến các bệnh lý chuyển hóa.

Dịch tễ học và các yếu tố nguy cơ

Tăng triglycerid là tình trạng phổ biến toàn cầu, đặc biệt ở những nước có tỷ lệ béo phì và tiểu đường cao. Theo American Family Physician, khoảng 25–30% người trưởng thành ở Hoa Kỳ có mức triglycerid trên 150 mg/dL. Tại châu Á, tỉ lệ đang gia tăng nhanh chóng cùng với lối sống đô thị hóa và chế độ ăn giàu carbohydrate tinh chế.

Các yếu tố nguy cơ bao gồm:

• Béo phì và mỡ bụng nhiều
• Ít vận động thể chất
• Chế độ ăn nhiều đường đơn và tinh bột tinh chế
• Uống rượu thường xuyên
• Bệnh lý: tiểu đường type 2, hội chứng chuyển hóa, suy giáp
• Thuốc: corticosteroid, estrogen, thuốc ức chế beta
• Yếu tố di truyền: familial hypertriglyceridemia

Bảng dưới đây tóm tắt tỷ lệ nguy cơ:

Yếu tố nguy cơ	Tỷ lệ đóng góp
Béo phì	~40%
Tiểu đường type 2	~25%
Rượu	~10–15%
Thuốc	~5–10%
Di truyền	~5%

Chẩn đoán và phân loại mức độ

Chẩn đoán tăng triglycerid dựa trên xét nghiệm máu khi bệnh nhân nhịn đói ít nhất 8–12 giờ. Triglycerid máu thường dao động theo bữa ăn, do đó việc xét nghiệm lúc đói là tiêu chuẩn để đánh giá chính xác. Ngoài ra, cần xét nghiệm kèm cholesterol toàn phần, LDL, HDL để đánh giá toàn diện nguy cơ tim mạch.

Theo Mayo Clinic, ngưỡng phân loại được chia thành: bình thường (<150 mg/dL), giới hạn cao (150–199 mg/dL), cao (200–499 mg/dL), và rất cao (≥500 mg/dL). Khi mức triglycerid ≥500 mg/dL, nguy cơ viêm tụy cấp gia tăng rõ rệt. Trường hợp ≥1000 mg/dL, nguy cơ này đặc biệt nghiêm trọng và cần can thiệp y khoa ngay lập tức.

Bác sĩ thường kết hợp xét nghiệm triglycerid với việc đánh giá lâm sàng và tiền sử để loại trừ nguyên nhân thứ phát như lạm dụng rượu, thuốc hoặc bệnh lý nền. Trong một số trường hợp nghi ngờ yếu tố di truyền, xét nghiệm gen có thể được chỉ định để xác định hội chứng tăng triglycerid gia đình.

Hậu quả lâm sàng và biến chứng

Tăng triglycerid không chỉ là một bất thường sinh hóa mà còn là yếu tố nguy cơ bệnh lý rõ rệt. Nồng độ triglycerid cao kéo dài góp phần vào sự phát triển của xơ vữa động mạch thông qua sự tích tụ của lipoprotein giàu triglycerid trong thành mạch. Các hạt lipoprotein này bị oxy hóa và kích hoạt phản ứng viêm, dẫn đến hình thành mảng xơ vữa, thu hẹp lòng mạch và tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ.

Một trong những biến chứng nghiêm trọng nhất của tăng triglycerid là viêm tụy cấp. Khi nồng độ triglycerid ≥1000 mg/dL, nguy cơ viêm tụy cấp tăng mạnh, cơ chế là do sự phân hủy triglycerid bởi lipase tụy thành acid béo tự do gây độc trực tiếp cho tế bào tụy. Viêm tụy cấp do tăng triglycerid có thể dẫn đến sốc, suy đa cơ quan và tử vong.

Các biến chứng khác bao gồm gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD), hội chứng chuyển hóa, và làm nặng thêm bệnh tiểu đường type 2. Ngoài ra, tăng triglycerid thường đi kèm với rối loạn lipid máu khác như giảm HDL-cholesterol và tăng LDL nhỏ, góp phần làm tăng nguy cơ bệnh tim mạch toàn thể.

Điều trị và quản lý

Nguyên tắc điều trị tăng triglycerid dựa trên ba trụ cột: thay đổi lối sống, kiểm soát bệnh nền, và sử dụng thuốc khi cần. Thay đổi lối sống là bước đầu tiên, bao gồm:

• Giảm tiêu thụ đường tinh luyện, carbohydrate đơn giản và thực phẩm chế biến sẵn.
• Hạn chế hoặc kiêng rượu, vì rượu kích thích tổng hợp VLDL tại gan.
• Tăng cường hoạt động thể lực, ít nhất 150 phút tập aerobic vừa phải mỗi tuần.
• Giảm cân ở những người thừa cân hoặc béo phì, vì giảm 5–10% trọng lượng cơ thể có thể hạ đáng kể mức triglycerid.

Về thuốc, fibrates (gemfibrozil, fenofibrate) là lựa chọn hàng đầu trong điều trị tăng triglycerid cao, nhờ tác động tăng hoạt tính lipoprotein lipase. Statin cũng có tác dụng hạ triglycerid, đồng thời giảm LDL, nên thường được ưu tiên ở bệnh nhân có nguy cơ tim mạch cao. Axit béo omega-3, đặc biệt dạng tinh chế như icosapent ethyl, đã được chứng minh giảm biến cố tim mạch trong thử nghiệm REDUCE-IT. Các thuốc mới như antisense oligonucleotide tác động lên apoC-III (ví dụ: olezarsen) đang mở ra triển vọng mới trong kiểm soát tăng triglycerid nặng.

Bảng dưới đây tóm tắt một số nhóm thuốc điều trị:

Nhóm thuốc	Cơ chế chính	Ví dụ
Fibrates	Kích hoạt PPAR-α, tăng hoạt động lipoprotein lipase	Fenofibrate, Gemfibrozil
Statin	Ức chế HMG-CoA reductase, giảm LDL và TG	Atorvastatin, Rosuvastatin
Omega-3	Giảm tổng hợp TG ở gan	Icosapent ethyl
Thuốc mới	Ức chế apoC-III, giảm TG mạnh	Olezarsen

Phân loại nguyên nhân: nguyên phát và thứ phát

Tăng triglycerid được chia thành nguyên phát (di truyền) và thứ phát. Tăng triglycerid nguyên phát là hậu quả của các rối loạn di truyền ảnh hưởng đến chuyển hóa lipid, ví dụ: familial hypertriglyceridemia, familial combined hyperlipidemia. Những rối loạn này thường biểu hiện ở tuổi trẻ, đôi khi có xanthoma (u vàng) hoặc tiền sử gia đình bệnh tim mạch sớm.

Ngược lại, nguyên nhân thứ phát phổ biến hơn, liên quan đến các yếu tố môi trường hoặc bệnh lý nền. Tiểu đường không kiểm soát, suy giáp, bệnh thận mạn, uống rượu nhiều, và một số thuốc (estrogen, corticosteroid, thuốc ức chế beta, thiazid) có thể gây tăng triglycerid. Điều trị nguyên nhân thứ phát đóng vai trò quan trọng, vì kiểm soát bệnh nền thường giúp hạ triglycerid đáng kể mà không cần dùng thuốc đặc trị.

Bảng sau phân biệt hai loại nguyên nhân:

Nguyên phát	Thứ phát
Familial hypertriglyceridemia	Tiểu đường type 2
Familial combined hyperlipidemia	Suy giáp
Lipoprotein lipase deficiency	Béo phì, hội chứng chuyển hóa
Rối loạn apoC-II	Thuốc (estrogen, corticosteroid, thiazid)

Triển vọng và hướng nghiên cứu

Trong những năm gần đây, các nghiên cứu tập trung vào việc phát triển thuốc mới nhắm vào cơ chế di truyền và sinh học phân tử của tăng triglycerid. Thuốc antisense oligonucleotide ức chế apoC-III (olezarsen) và thuốc ức chế ANGPTL3 đang được nghiên cứu như những lựa chọn hạ triglycerid mạnh. Các thử nghiệm lâm sàng bước đầu cho thấy giảm 60–70% triglycerid ở bệnh nhân tăng nặng.

Bên cạnh đó, việc áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn trong phân tích hồ sơ bệnh nhân cho phép dự đoán nguy cơ viêm tụy cấp hoặc biến cố tim mạch liên quan đến triglycerid. Điều này có thể giúp cá thể hóa điều trị, lựa chọn thuốc và chiến lược quản lý phù hợp nhất cho từng người.

Nghiên cứu trong tương lai cũng quan tâm đến vai trò của gen trong phản ứng điều trị. Xét nghiệm di truyền có thể trở thành công cụ thường quy để phân tầng nguy cơ, xác định nhóm bệnh nhân hưởng lợi nhiều nhất từ thuốc mới. Đồng thời, các nghiên cứu dịch tễ học quy mô lớn tiếp tục làm sáng tỏ mối quan hệ giữa triglycerid và bệnh tim mạch, điều mà trước đây còn nhiều tranh luận.

Kết luận và gợi ý tiếp theo

Tăng triglycerid là tình trạng rối loạn chuyển hóa phổ biến, gắn liền với nguy cơ tim mạch, viêm tụy và nhiều bệnh lý mạn tính khác. Việc phát hiện sớm, phân loại chính xác nguyên nhân và quản lý toàn diện đóng vai trò quan trọng trong điều trị. Các tiến bộ trong thuốc mới, công nghệ AI và y học cá thể hóa hứa hẹn cải thiện tiên lượng cho bệnh nhân trong tương lai. Cần tăng cường các chương trình sàng lọc cộng đồng, giáo dục sức khỏe và phối hợp liên ngành để giảm gánh nặng bệnh lý do tăng triglycerid gây ra.

Tài liệu tham khảo

• Cleveland Clinic. “What is hypertriglyceridemia?” Link
• StatPearls. “Hypertriglyceridemia.” NCBI Bookshelf; 2023. Link
• Oh RC, et al. Management of Hypertriglyceridemia in American Family Physician, 2020. Link
• JACC. “2021 ACC Expert Consensus Decision Pathway on the Management of ASCVD Risk Reduction in Patients with Persistent Hypertriglyceridemia.” Link
• Laufs U, et al. “Triglycerides and cardiovascular risk.” European Heart Journal, 2020. Link
• Mayo Clinic. “Triglycerides: Why do they matter?” Link
• Verywell Health. “Triglyceride Levels Explained.” Link
• Deshotels MR, et al. “Genetic Testing for Hypertriglyceridemia.” Arterioscler Thromb Vasc Biol, 2022. Link
• FDA. “Olezarsen (Tryngolza) approval for severe hypertriglyceridemia.” 2024. Link